रिझर्व्ह बँकेने डिजिटल रुपया जारी केला आहे. डिजिटल रुपया म्हणजे काय? ते व्यवहारासाठी कसे वापरायचे? जाणून घेऊ थोडक्यात...
या लेखामध्ये आपण डिजिटल रुपया (Digital Rupee) नेमके काय आहे आणि ते कसे काम करते? हे सविस्तर आणि उदाहरणासहित जाणून घेऊया...
डिजिटल रुपया (Digital Rupee)म्हणजे काय? तर ही मूलत: लोक दररोज वापरत असलेल्या पारंपारिक चलनाची डिजिटल आवृत्ती आहे. तुम्ही पैसे सुरक्षित डिजिटल फॉरमॅटमध्ये ठेवू शकता. हे ब्लॉकचेन तंत्रज्ञानावर (Blockchain Technology) आधारित आहे (रुपयामध्ये क्रिप्टोकरन्सीसारखे), जे चलन देखभालीचा खर्च कमी करते आणि सरकारला भविष्यात कमी नोटा तयार करण्यास अनुमती देते.
असा आहे डिजिटल रुपया (Digital Rupee)
- आपण नोटा, नाणी हातात घेऊ शकतो. पण डिजिटल रुपी (Digital Rupee) हे एक व्हर्चुअल म्हणजे आभासी चलन आहे.
- डिजिटल रुपीचं (Digital Rupee) मूल्य आपल्या नेहमीच्या रुपयाइतकंच आहे. म्हणजे एका रुपयाच्या मोबदल्यात तुम्ही एक डिजिटल रुपी (Digital Rupee) विकत घेऊ शकता.
- डिजिटल रुपी (Digital Rupee) हा एक प्रकारे चलनी नोटांचा डिजिटल अवतारच आहे. पण या डिजिटल रूपीचा वापर तुम्हाला केवळ ऑनलाईन स्टोरमध्येच करता येईल.
- किरकोळ (रिटेल) आणि घाऊक (होलसेल) स्वरुपात डिजिटल रुपया उपलब्ध असेल.
- रिटेल स्वरुपात डिजिटल रुपी (Digital Rupee) सर्वांना वापरता येईल. तर होलसेल स्वरुपातील डिजिटल रुपी (Digital Rupee) केवळ निवडक बँका आणि वित्तीय संस्थांना बँकांअंतगतच्या व्यवहारासाठी वापरता येईल.
- आरबीआयनं सध्या प्रायोगिक तत्वावर होलसेल डिजिटल रुपी (Digital Rupee) लाँच केला असून सध्या नऊ बँकाच त्याचा वापर करू शकतील. त्यामध्ये स्टेट बँक ऑफ इंडिया, बँक ऑफ बरोडा, युनियन बँक ऑफ इंडिया, एचडीएफसी, आयसीआयसीआय, कोटक महिंद्रा, आयडीएफसी फर्स्ट आणि एचएसबीसीचा समावेश आहे.
- केवळ भारतच नाही, तर जगभरातील अनेक देशांची सरकारं डिजिटल रूपीसारखं चलन आणण्याच्या विचारात आहेत. सेंट्रल बँक डिजिटल करन्सी (Central Bank Digital Currency) म्हणून हे चलन ओळखलं जातं.
- लोकांना डिजिटल आर्थिक देवाणघेवाणीसाठी एक जोखीममुक्त व्हर्च्युअल करन्सी (Virtual Currency) उपलब्ध करून देणं हा त्यामागचा उद्देश आहे.
डिजिटल रुपया सुरू करण्यामागचा सरकारचा व केंद्रीय बँकेचा उद्देश
- आतापर्यंत आपण सर्वत्र चलनी नोटा, चेक व नाणी वापरत आलो आहोत आणि काहीजण याचा वापर अजूनही करत आहेत.
- कोरोनाच्या महामारी मध्ये कॅशलेस आणि क्रिप्टो करेंसी (Crypto Currency) यांनी ती जागा मोठ्या प्रमाणावर घेतली फक्त भारतातच नाही तर जगात जास्तीत जास्त व्यवहार हे डिजिटल करन्सी (Digital currency) किंवा क्रिप्टो करन्सी (Crypto Currency) द्वारे मोठ्या प्रमाणावर वाढले आहे.
- क्रिप्टो करेंसी (Crypto Currency) चे फायदे हे साधारण व्यवहाराच्या पेक्षा जास्त फायदेशीर असल्यामुळे लोकांनी यामध्ये गुंतवणूक व व्यवहार मोठ्या प्रमाणावर केले. याद्वारे केलेले व्यवहार हे अतिशय सुरक्षित व गोपनीय असल्यामुळे ते अजिबात समजत नसत.
- क्रिप्टो करेंसी (Crypto Currency) द्वारे कोणत्याही अयोग्य गोष्टींची खरेदी करता येते, अनेक लोक याद्वारे लोकांना स्कॅम करतात, याद्वारे टॅक्स वाचतात इत्यादी उपयोगामुळे बँकांना व सरकारला याची खबर लागत नसे.
- यादरम्यान सरकारने आणि आरबीआयने एकत्रित येऊन भारताची स्वतःची ही डिजिटल करन्सी (Digital currency) आणण्याची घोषणा 2021 मध्ये पंतप्रधानांनी केली व त्याची अंमलबजावणी एक नोव्हेंबर 2022 पासून सुरू झाली.
- याचा उद्देश कॅशलेस व कॉन्टॅक्ट लेस या प्रक्रिया वापरून जतन केलेला पैसा त्याच लाभार्थ्याला त्याच कारणासाठी कमीत कमी लॉजिस्टिक वापरून मिळावा हा आहे.
डिजिटल रुपया (करन्सी) काय आहे?
- भारतीय रिझर्व बँकेने देशाचे पहिले डिजिटल चलन (Digital currency) सुरू केले आहे त्याचे (सीबीडीसी) सेंट्रल बँक डिजिटल करन्सी Central Bank Digital Currency असे अधिकृत नाव आहे. त्यालाच आपण इ-रुपी (E-Rupee) पण म्हणतो.
- हे चलन प्रामुख्याने दोन प्रकारचे आहे. सीबीडीसी होलसेल आणि सीबीडीसी रिटेल.
- सीबीडीसी होलसेल (CBDC Wholesale) हे प्रथम सुरू करण्यात आलेले आहे याचा वापर बँक, बिगर बँक वित्तीय कंपन्या आणि मोठ्या संस्था करतील.
- सीबीडीसी रिटेल (CBDC Retail) हे सुरू झाले की सामान्य नागरिकांना वापरायला आणण्यात येईल.
डिजिटल रुपया (करन्सी) कशी काम करते?
- ई रुपी हे तसे पाहता व वाउचर सारखे काम करते. आपण आतापर्यंत ऑनलाईन परचेस करताना किंवा केल्यानंतर मिळवत असतो ते आपण रीडिंम केले की आपल्याला त्याचा लाभ मिळतो. पेटीएम, गुगल पे यासारख्या ॲप मध्ये हे हमखास पाहायला मिळते.
- त्याचप्रमाणे ई-रुपीचे (E-Rupee) ही काम तसेच आहे. तुम्ही पैसे वापरून कोणत्या कामासाठी ते पैसे वापरायचे आहेत, त्या कारणाने हा वाउचर तयार होते आणि ते त्याच व्यक्तीसाठी त्याच कामासाठी मर्यादित राहते.
- या वाउचर मध्ये रक्कम 10 हजारापासून सुरू होते. ही रक्कम रीडिंम करण्यासाठी तुम्हाला ते एसएमएस किंवा क्यूआर कोड द्वारे मिळते. ते जाला रीडिंम करण्यासाठी द्यायचे आहे त्याच्याकडे रुपी चा स्कॅनर असणे आवश्यक आहे. हे वाऊचर 1 वर्षासाठी मर्यादित राहते.
- या प्रक्रियेसाठी तुमच्याकडे ॲप अथवा इंटरनेट अजिबातला लागत नाही तर फक्त फोन असणे आवश्यक आहे.
- ही प्रक्रिया होत असताना योग्य व्यक्ती रीडिंम करत आहे याची पूर्ण खात्री होते. संबंधित व्यक्तीला आपली गोपनीय माहिती (वैयक्तिक माहिती, बँकेची माहिती इ.) देण्याची अजिबात गरज नाही त्यामुळे व्यवहार जलद गतीने आणि सुरक्षित होतो.
उदाहरण :
- समजा सरकारला दुष्काळग्रस्त किंवा गरीब लोकांच्या खात्यावरती नुकसान भरपाई करता खात्यावर पैसे जमा करायचे आहेत. तो पैसा योग्य व्यक्तीच्या खात्यावर योग्य कारणासाठीच वापरात आणला आहे पाहण्याकरिता ई-रुपी (E-Rupee) चा चांगला उपयोग करता येतो.
- त्यामुळे चुकीच्या व्यक्तीच्या खात्यावरती पैसे जाणे किंवा पैसे आलेच नाहीत, कमी आले, पैसे इतर कारणासाठी वापरले इत्यादी समस्या कमी होतील.
डिजिटल रुपया (करन्सी) कुठे वापरता येईल?
- विद्यार्थ्यांना शिष्यवृत्ती देण्यासाठी
- विविध मेडिकल सेवा देण्यासाठी
- विविध बिले भरण्यासाठी
- सरकारच्या योजनांचा लाभ घेण्यासाठी
- विविध कर सेवा साठी
डिजिटल रुपया (करन्सी) किती सुरक्षित आहे?
- लाभार्थ्याची माहिती सुरुवातीला एकदाच दिल्यामुळे सतत वाऊचर घेण्यासाठी द्यायची गरज नाही किंवा जवळ बाळगायची गरज नाही त्यामुळे योग्य तो वाउचर योग्य व्यक्तीलाच मिळतो.
- एंड टू एंड प्रक्रिया असल्यामुळे मधील कोणताही व्यक्ती व्यवहार पाहू अथवा बदल करू शकत नाही. पूर्ण सुरक्षेची खात्री एनपीसीआय द्वारे केली जाते.
- संबंधित व्यक्तीलाच वाऊचर मिळत असल्यामुळे तोच व्यक्ती स्वीकारतो. इतर कोणीही तो घेऊ अथवा वापरू शकत नाही. सुरुवातीपासून शेवटपर्यंत तीच व्यक्ती आहे याची पूर्ण खात्री मिळालेल्या कोड वरून समजते.
भारत देशाला डिजिटल क्रांतीच्या दिशेने घेऊन जाणारे हे सर्वोत्तम पाऊल आहे. कालांतराने यामध्ये मोठे बदल होऊन सध्याच्या यूपीआय प्रमाणे वापरात आणण्यात येईल.
डिजिटल रुपया आणि युपीआय यात काय फरक आहे?
रिझर्व्ह बँकेनं डिजिटल रुपी (Digital Rupee) बाजारात आणल्यावर अनेक जण त्याची तुलना पेटीएम किंवा युपीआय अँपशी करत आहेत. पण, या दोन गोष्टी कशा वेगळ्या आहेत ते पाहूया…
रिझर्व्ह बँकेनं (RBI) काढलेला डिजिटल रुपी (CBDC-R) किंवा ई-रूपी अल्पावधीतच लोकप्रिय झाला आहे. 1 डिसेंबरला ही सेवा प्रायोगिक तत्त्वावर सुरू झाली तेव्हा मध्यवर्ती बँकेनं 1 कोटी 71 लाख रुपये मूल्याचे डिजिटल रुपी (Digital Rupee) चार बँकांना दिले. आणि पहिल्याच दिवशी त्यामध्ये व्यवहारही सुरू झाले आहेत. रिझर्व्ह बँकेनं दिलेल्या अधिकृत आकडेवारीनुसार, 50 मर्कंटाईल संस्थांनी पहिल्याच दिवशी डिजिटल रुपीसाठी नोंदणी केली.
थोडक्यात, हळू हळू डिजिटल रुपीचा (Digital Rupee) पसारा वाढणार आहे. पण, त्याचवेळी अनेकांच्या मनात अजूनही डिजिटल रुपी (Digital Rupee) विषयी शंकाही आहेत. त्यातली महत्त्वाची शंका म्हणजे डिजिटल रुपी (Digital Rupee) आणि युपीआय, फोनपे, गुगल पे हे एकच आहेत का? की वेगवेगळे? या शंकेचं निरसन आज करूया.
डिजिटल रुपी वि. युपीआय | Digital Rupee Vs UPI
सुरुवातीलाच हे स्पष्ट करते की, या दोन वेगळ्या आणि स्वतंत्र गोष्टी आहेत. दोन्ही गोष्टी ऑनलाईन होतात आणि त्यातून पैशांची देवाण घेवाण शक्य होते इतकंच काय ते साम्य आहे. बाकी त्या का वेगळ्या आहेत आणि त्यातलं वेगळेपण काय आहे ते समजून घेणंही आपल्यासाठी आवश्यक आहेत. त्यातूनच आपल्याला डिजिटल रुपी (Digital Rupee) आणि युपीआय अँप (UPI APP) प्रभावीपणे वापरता येईल.
युपीआय म्हणजे काय? | What is UPI?
युपीआय म्हणजे युनिफाईड पेमेंट्स इंटरफेस (Unified Payment’s Interface). दोन व्यक्ती, संस्था तसंच व्यक्ती आणि संस्था यांच्यामध्ये पैशाच्या देवाणघेवाणीसाठीचा हा ऑनलाईन, सोपा आणि सुरक्षित मार्ग आहे. राष्ट्रीय पेमेंट्स संस्थेनं हे तंत्रज्ञान विकसित केलं आहे. त्यामुळे ते सुरक्षितही मानलं जातं. क्युआर कोड स्कॅन करून, युपीआय अँपशी संलग्न मोबाईल फोन वापरून किंवा युपीआय आयडी वापरून इथं पैसे हस्तांतरित करता येतात. युपीआय अँपला जोडलेल्या बंक खात्या मार्फत ही पैशांची देवाण घेवाण पार पडते. यामध्ये तुमच्या बँक खात्यातले पैसे जातात किंवा येतात. पण, या बाबतीत डिजिटल रुपीमधले व्यवहार वेगळे आहेत.
डिजिटल रुपी आणि युपीआयमधला फरक | Difference Between UPI & Digital Rupee
डिजिटल रुपी (Digital Rupee) (CBDC) रिझर्व्ह बँकेनं थेट बाजारात आणला आहे . आणि टोकनच्या स्वरुपात बँकांकडून तुम्हाला तो विकत घेता येतो. त्यासाठी तुम्हाला बँक खातं नाही तर एका डिजिटल वॉलेटची गरज आहे. हे वॉलेट बँकेचं असण्याची गरज नाही. म्हणजे डिजिटल रुपीसाठी तुम्हाला बँक खात्याची गरजच नाही. या वैशिष्ट्यामुळेच डिजिटल रुपी (Digital Rupee) इतर युपीआय अँपपेक्षा वेगळा ठरतो.
बँक खात्याची गरज नाही
युपीआय अँप हे तुमच्या एखाद्या बँक खात्याशी संलग्न असतं. आणि तुम्ही केलेले व्यवहार हे त्या खात्या मार्फत होतात. आणि त्यासाठी तुमच्या खात्यातली रक्कम वापरली जाते. किंवा तुम्हाला मिळणारी रक्कम तुमच्या खात्यात जमा होते. सध्या डिजिटल रुपी प्रायोगिक तत्त्वावर चार बँकांमध्ये मिळणार असला तरी तो तुम्हाला तुमच्या डिजिटल वॉलेटमध्ये जमा करता येईल (सध्या हे वॉलेट बँकाच तुम्हाला देणार आहेत. पुढे याची व्याप्ती वाढू शकेल.) त्यासाठी त्या बँकेत तुमचं बँक खातं असण्याची गरज नाही. मूळात तुमच्या खात्यातल्या पैशाला इथं हात लावायचाच नाहीए. डिजिटल रुपीचे (Digital Rupee) व्यवहार तुमच्या वॉलेटमधून होणार आहेत.
डिजिटल रुपीचा वापर युपीआयपेक्षा व्यापक
युपीआय अँप आपण कुणाला पैसे द्यायचे असतील तरंच वापरतो. त्यातून रोख पैसे बाळगण्याची गरज कमी होते. पण, डिजिटल रुपीचे (Digital Rupee) फायदे आणि उपयोग त्याहून मोठे आहेत. जर त्याचा वापर वाढला तर भविष्यात बँक खाती तसंच कागदी नोटा आणि नाणी यांच्यासाठी डिजिटल रुपी तगडा पर्याय ठरू शकेल. युपीआयमुळे पेमेंट सोपं झालंय हे नक्की. पण, त्याव्यतिरिक्त आपण पैशाचे अनेक व्यवहार करत असतो. यात घराचा भाडेतत्त्व करार, पैसे कर्जाऊ घेणं, गृहकर्ज, पगार किंवा फ्रिलान्स कामाचे पैसे, शिक्षण किंवा इतर कामांसाठी पैसे अशा अनेक गोष्टी येतात. या सगळ्या आर्थिक व्यवहारांमध्ये दोन लोकांमध्ये करार होत असतो. आणि करार म्हटलं की, तो प्रमाणित करण्याची म्हणजे व्हॅलिडेट करण्याची प्रक्रिया आली. त्यासाठी अनेक कागदपत्रांची देवाण घेवाण करावी लागते. स्टँप पेपर आणि इतर कायदेशीर गोष्टी येतात. ही सगळी प्रक्रिया डिजिटल रुपीमुळे (Digital Rupee) जास्त सोपी आणि सुटसुटीत होणार आहे. पेमेंटच्या पुढे जाऊन आपल्या सगळ्याच आर्थिक व्यवहारांमध्ये डिजिटल रुपी मदत करेल.
डिजिटल रुपीमध्ये घोटाळे कमी
आर्थिक घोटाळे किंवा एकापेक्षा जास्त वेळा पैसे हस्तांतरित होऊ नयेत यासाठीच डिजिटल रुपीची टोकन प्रणाली रिझर्व्ह बँकेनं आणली आहे. डिजिटल रुपी (Digital Rupee) च्या मूल्याची टोकन तुमच्या वॉलेटमध्ये जमा होणार आहेत. तुम्ही जितक्या मूल्याची टोकन वापराल तेवढेच पैसे कमी होतील. आणि ही टोकन थेट मध्यवर्ती बँकेनं दिलेली असतील. यात बँक किंवा इतर संस्थांचा हस्तक्षेप असणार नाही. शिवाय ब्लॉकचेन तंत्रज्ञानामुळेही तुमचे पैसे इथं सुरक्षित असतील. याउलट युपीआयमध्ये तुमच्या खात्यातलेच पैसे वापरले जातात. त्यामुळे या पैशाची सुरक्षितता बँकेवर अवलंबून आहे. तसंच एकाचवेळी दोनदा खात्यातून पैसे कट होण्याचे प्रकारही काहीवेळा घडतात. ती शक्यता डिजिटल रुपी (Digital Rupee) मध्ये नाही.
डिजिटल रुपीतील व्यवहारात गुप्तता अधिक
युपीआय अँपमधील व्यवहार दोन बँक खात्यांमध्येच होत असतात. त्यामुळे बँक खातं कुणाच्या नावावर आहे हे लगेच उघड होतं. आणि त्या व्यवहारांची नोंदही बँकेकडून ठेवली जाते. पण, डिजिटल रुपी (Digital Rupee) मधील व्यवहार वॉलेट्सच्या मार्फत होतो. आणि त्यासाठी सुरक्षित असं ब्लॉकचेन तंत्रज्ञान (Blockchain Technology) वापरलं जातं. त्यामुळे व्यवहार गुप्त राहतात.
डिजिटल रुपया (करन्सी) नेमके काय आहे? आणि ते कसे काम करते?
ई-रुपी (e-Rupee) ही मुळात एक डिजिटल पावती आहे जी लाभार्थ्याला त्याच्या फोनवर एसएमएस किंवा QR कोड संदेश रुपात मिळेल. ही एक प्री-पेड पावती (व्हाऊचर) आहे, जे तो/ती (लाभार्थी) कोणत्याही केंद्रात-जिथे ते स्वीकारले जाईल, तिथे जाऊन, ते दाखवून त्याच्या बदल्यात पैसे मिळवू शकेल.
उदाहरणार्थ, जर सरकारला आपल्या एखाद्या कर्मचाऱ्याच्या एखाद्या विशिष्ट दवाखान्यातील विशिष्ट उपचारांचा खर्च उचलायचा असेल, तर सरकार त्यांच्यासाठी आपल्या भागीदार बँकेच्या माध्यमातून एका निश्चित रकमेची प्री-पेड ई-रुपी (e-Rupee) पावती जारी करू शकते. त्या कर्मचाऱ्याला याबद्दल त्याच्या फिचर/स्मार्ट फोनवर एसएमएस किंवा QR कोड च्या माध्यमातून ही पावती मिळेल. मग तो/ती त्या विशिष्ट रुग्णालयात जाऊन उपचार घेऊ शकेल आणि त्याच्या फोनवर आलेल्या ई-रुपी (e-Rupee) पावतीच्या माध्यमातून रुग्णालयाचे बिल देऊ शकेल.
म्हणजेच, ई-रुपी (e-Rupee) ही एकदा वापरली जाणारी, स्पर्शरहित रोखरहित पावती आधारित पैसे भरण्याची सुविधा आहे. याच्या मदतीने, उपयोगकर्ता, आपली पावती कुठल्याही डेबिट/ क्रेडिट कार्डविना, डिजिटल एप नसतांनाही, अथवा इंटरनेट बँकिंग (Internet banking) सुविधेचा वापर न करताही भरू शकेल.
ई-रुपी (e-Rupee) म्हणजे डिजिटल चलन नाही, जे आणण्याचा भारतीय रिझर्व बँक विचार करते आहे. उलट ई-रुपी हे व्यक्ती-विशिष्ट, तसेच निश्चित उद्दिष्टासाठी जारी केले जाणारे डिजीटल व्हाउचर आहे.
ई-रुपी ग्राहकासाठी कसे फायदेशीर आहे ?
ई-रुपी (e-Rupee) साठी लाभार्थ्याचे बँक खाते असण्याची गरज नाही, हा इतर डिजिटल साधने आणि –रुपी मधील एक महत्वाचा फरक आहे. या सुविधेमुळे सुलभ, स्पर्शरहित आर्थिक व्यवहार होऊशकतील आणि त्यासाठी आपली व्यक्तिगत माहिती देण्याची गरजही पडणार नाही.
केवळ दोन टप्प्यांच्या या प्रक्रियेत आपली वैयक्तिक माहिती सांगण्याची गरज नाही. ई-रुपी (e-Rupee) चा आणखी एक लाभ म्हणजे, ही सुविधा साध्या फोनवरुनही वापरता येऊ शकेल. आणि म्हणूनच ती स्मार्ट फोन न वापरणाऱ्या अथवा इंटरनेट सुविधा नसलेल्या एखाद्या जागी देखील सहज वापरता येईल.
पुरस्कर्त्यासाठी ई-रुपीचे काय फायदे आहेत ?
थेट लाभ हस्तांतरण सुविधा अधिक बळकट करण्यात ई-रुपीची भूमिका अत्यंत महत्वाची ठरणार आहे. या सुविधेमुळे थेट लाभ हस्तांतरण अधिक पारदर्शक होऊ शकेल. कारण यात पावतीप्रत्यक्षपणे (कागदी) देण्याची गरज नाही. एका दृष्टीने कागदी पावतीचा खर्चही कमी होणार आहे. सेवा प्रदात्याला या सुविधेचे काय लाभ मिळतील?
एक प्री-पेड पावती म्हणून, ई-रुपी (e-Rupee) सेवा प्रदात्याला प्रत्यक्ष पेमेंटची ग्वाही देऊ शकता.
ई-रुपी (e-Rupee) कोणी विकसित केले आहे?
राष्ट्रीय पेमेंट कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया National Payments Corporation of India (NPCI) या, भारतातील सर्व डिजिटल पेमेंट व्यवस्थेवर देखरेख ठेवणाऱ्या संस्थेने ई-रुपी चा शुभारंभ केला. देशात रोख रहित व्यवहारांना चालना देणारी ही पावती-आधारित सुविधा आहे
वित्तीय सेवा विभाग, आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालय आणि राष्ट्रीय आरोग्य प्राधिकरणाच्या सहाय्याने ही सुविधा विकसित करण्यात आली आहे.
FAQ.
१. डिजिटल रुपयाचा उपयोग काय?
उत्तर - CBDC किंवा डिजिटल रुपया हे मूलत: RBI द्वारे जारी केलेल्या चलनी नोटा/नाण्यांचे डिजिटल स्वरूप आहे. याचा वापर QR कोड स्कॅन करून संपर्करहित पेमेंट करण्यासाठी केला जाऊ शकतो, जसे की आम्ही UPI अँपद्वारे करतो.
२. डिजिटल रुपया UPI पेक्षा कसा वेगळा आहे?
उत्तर - UPI म्हणजे बँक खात्यातून बँक खात्यात पैशांची हालचाल, आणि डिजिटल रुपया म्हणजे रोख पेमेंट. बँकेच्या हस्तक्षेपाशिवाय ते एका व्यक्तीच्या वॉलेटमधून दुसऱ्या व्यक्तीच्या वॉलेटमध्ये हस्तांतरित केले जाईल.
३. डिजिटल चलन कसे खरेदी करावे?
उत्तर - सध्या तुम्ही स्टेट बँक ऑफ इंडिया, आयसीआयसीआय बँक, येस बँक आणि आयडीएफसी फर्स्ट बँकेच्या अँप किंवा वेबसाइटवरून डिजिटल रुपया खरेदी करू शकता. यासाठी बँकांकडून ग्राहकांच्या मोबाईल किंवा अन्य कोणत्याही उपकरणात डिजिटल वॉलेट उपलब्ध करून दिले जाणार आहे. ग्राहक हे डिजिटल चलन त्यांच्या बँक वॉलेटमध्ये ठेवू शकतात.
४. भारतात डिजिटल चलन कधी सुरू झाले?
उत्तर - भारताने 1 नोव्हेंबर 2022 रोजी आपल्या डिजिटल चलनाचा पायलट प्रोजेक्ट सुरू केला आहे. सध्या, हे सरकारी सिक्युरिटीज व्यवहारांसाठी वापरले जात आहे परंतु ते लवकरच किरकोळ वापरकर्त्यांसाठी लॉन्च केले जाईल अशी अपेक्षा आहे.
५. सर्वोत्तम डिजिटल चलन कोणते आहे?
उत्तर - त्याचे नाव CBDC- सेंट्रल बँक डिजिटल करन्सी आहे. डिजिटल चलनाचा फायदा असा होईल की आता रोखीचे चलन कमी होईल आणि व्यवहार अक्षरशः पूर्ण होतील.
६. डिजिटल पेमेंटचे उदाहरण काय आहे?
उत्तर - सध्या क्रेडिट कार्ड, डेबिट कार्ड, मोबाईल बँकिंग, मोबाईल वॉलेट याद्वारे डिजिटल पेमेंट केले जाते. नोटाबंदीनंतर मोबाईल वॉलेट कंपनी पेटीएमची सध्या सर्वाधिक चर्चा आहे.
७. डिजिटल चलनाचे दुसरे नाव काय आहे?
उत्तर - डिजिटल चलनाला क्रिप्टो करन्सी असेही म्हणतात.
८. डिजिटल व्यवहार म्हणजे काय?
उत्तर - डिजिटल व्यवहार हे असे व्यवहार आहेत ज्यात ग्राहक अधिकृत इलेक्ट्रॉनिक माध्यमातून पैसे हस्तांतरित करतात आणि एका खात्यातून दुसऱ्या खात्यात थेट निधीचा प्रवाह शक्य आहे. हे खाते बँका किंवा संस्था/प्रदात्यांशी व्यवहार करते.
९. डिजिटल इंडियाची निर्मिती का झाली?
उत्तर - माहिती तंत्रज्ञानाच्या वापराद्वारे सार्वजनिक सेवांच्या संपूर्ण इकोसिस्टममध्ये परिवर्तन करण्यासाठी, भारताला डिजिटली सशक्त समाज आणि ज्ञान अर्थव्यवस्थेमध्ये बदलण्यासाठी भारत सरकारने डिजिटल इंडिया कार्यक्रम सुरू केला आहे.
१०. डिजिटल पेमेंटमध्ये कोणता देश आघाडीवर आहे?
उत्तर - सेंटर फॉर इकॉनॉमिक्स अँड बिझनेस रिसर्चच्या अहवालानुसार 2021 मध्ये चीनमध्ये 1,850 कोटी डिजिटल व्यवहार झाले. चीनच्या तुलनेत भारतातील हा आकडा अडीच पट अधिक होता. गेल्या वर्षी भारतात ४८६० कोटी डिजिटल व्यवहार झाले होते. देशात डिजिटल पेमेंटसाठी जास्तीत जास्त UPI वापरला जात आहे.