रिझर्व्ह बँक 2,000 च्या नोटा चलनातून काढून घेणार: नोटा बदलण्यासाठी काय आहेत नियम, वाचा सविस्तर...
रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) ने एका महत्त्वपूर्ण हालचालीमध्ये 2,000 रुपयांच्या नोटा चलनातून मागे घेण्याची घोषणा केली आहे. या नोटा यापुढे वापरात नसल्या तरी त्या कायदेशीर निविदा म्हणून सुरु राहतील.
हा निर्णय RBI च्या "क्लीन नोट पॉलिसी" चा एक भाग म्हणून आला आहे आणि देशातील चलन प्रणाली सुव्यवस्थित करण्याचे उद्दिष्ट आहे. चला या विकासाचा तपशील जाणून घेऊया आणि त्याचे परिणाम समजून घेऊया.
2,000 रुपयांच्या नोटा चलनातून बाद करणे
आरबीआयने सध्याच्या 2,000 रुपयांच्या नोटा बदलण्यासाठी 30 सप्टेंबर 2023 ही अंतिम मुदत दिली आहे. या तारखेनंतर, या नोटा व्यवहारांसाठी स्वीकारल्या जाणार नाहीत. तथापि, व्यक्ती अद्याप अंतिम मुदतीपर्यंत कोणत्याही बँकेच्या शाखेत ते जमा करू शकतात किंवा देवाणघेवाण करू शकतात.रिझर्व्ह बँकेने यावर जोर दिला आहे की पैसे काढण्याचे उद्दिष्ट ताजे आणि अधिक प्रमाणात वापरल्या जाणार्या संप्रदायांचे परिसंचरण सुलभ करणे आहे.
याव्यतिरिक्त, 2,000 रुपयांच्या नोटांचे चलन कालांतराने लक्षणीय घटले आहे, जे 31 मार्च 2023 पर्यंत चलनात असलेल्या एकूण चलनापैकी केवळ 10.8% आहे. हे देखील लक्षात आले आहे की ही नोट सामान्यतः दैनंदिन व्यवहारांसाठी वापरली जात नाही.
आरबीआय जनतेला आश्वासन देते की इतर मूल्यांच्या नोटांचा साठा लोकांच्या चलनाची गरज भागवण्यासाठी पुरेसा आहे. त्यामुळे 2,000 रुपयांच्या नोटा चलनातून बाद केल्याने चलन उपलब्धतेत कोणताही अडथळा येणार नाही.
2,000 च्या नोटा चलनातून काढून घेण्याची कारणे
दोन हजार रुपयांच्या नोटा चलनातून बाद करण्याचा निर्णय विविध घटकांवर आधारित आहे. प्रामुख्याने, यातील बहुसंख्य (अंदाजे 89%) नोटा मार्च 2017 पूर्वी जारी करण्यात आल्या होत्या आणि त्या आधीच 4-5 वर्षांच्या त्यांच्या अंदाजे आयुर्मानापर्यंत पोहोचल्या आहेत.याव्यतिरिक्त, 2,000 रुपयांच्या नोटांचे चलन कालांतराने लक्षणीय घटले आहे, जे 31 मार्च 2023 पर्यंत चलनात असलेल्या एकूण चलनापैकी केवळ 10.8% आहे. हे देखील लक्षात आले आहे की ही नोट सामान्यतः दैनंदिन व्यवहारांसाठी वापरली जात नाही.
आरबीआय जनतेला आश्वासन देते की इतर मूल्यांच्या नोटांचा साठा लोकांच्या चलनाची गरज भागवण्यासाठी पुरेसा आहे. त्यामुळे 2,000 रुपयांच्या नोटा चलनातून बाद केल्याने चलन उपलब्धतेत कोणताही अडथळा येणार नाही.
2,000 रुपयांच्या नोटा कशा बदलणार?
सध्याच्या 2,000 रुपयांच्या नोटा हाताळण्यासाठी व्यक्तींकडे दोन पर्याय आहेत. कोणत्याही निर्बंधाशिवाय नेहमीच्या प्रक्रियेचे पालन करून ते त्यांच्या बँक खात्यात नोटा जमा करू शकतात.
वैकल्पिकरित्या, ते इतर मूल्यांच्या बँक नोटांसाठी 2,000 रुपयांच्या नोटा बदलू शकतात. कोणत्याही बँकेच्या शाखेत एक्सचेंज केले जाऊ शकते आणि 23 मे 2023 पासून, व्यक्ती एकावेळी 20,000 रुपयांच्या मर्यादेपर्यंत एक्सचेंज करू शकतात. 2,000 रुपयांच्या नोटा बदलून देण्याची सुविधा आरबीआयच्या 19 क्षेत्रीय कार्यालयांमध्येही उपलब्ध असेल.
2,000 रुपयांच्या नोटांची पार्श्वभूमी
नोटाबंदीच्या प्रक्रियेचा एक भाग म्हणून रु. 1,000 आणि जुन्या रु. 500 च्या नोटा बंद केल्याचा भाग म्हणून, नोव्हेंबर 2016 मध्ये रु. 2,000 मूल्याच्या चलनी नोटाची ओळख झाली. काळा पैसा आणि बनावट चलनाशी संबंधित समस्यांवर मात करणे हा यामागचा उद्देश होता.तथापि, RBI ने 2018-19 मध्ये रु. 2,000 च्या नोटांची छपाई थांबवली, कारण इतर मूल्यांच्या पुरेशा पुरवठ्यासह त्यांना सादर करण्याचे उद्दिष्ट साध्य झाले.